[email protected]
Soru: Sevgili Doktor Deva, sosyal medyada paylaşılan bazı yorumları kaynağını araştırmadan doğru kabul edebiliyoruz. Çoğu zaman teyit edilmeyen bu haberler yüzünden bilgi kirliliğine de maruz kalıyoruz. Temel değerlerimiz açısından sosyal medyayı kullanma konusunda neler tavsiye edersiniz? (Rumuz: Asosyal)
CEVAP: Bediüzzaman on üçüncü lema olan şeytan bahsinde şunları söyler: “Herkesçe malûmdur ki, yirmi adamın yirmi günde yaptığı bir binayı, bir adam bir günde tahrip eder. Evet, bütün azalarıyla vücudu devam eden insan hayatı bir zalimin küçük bir uzvu kesmesiyle ölebilir. Bundan dolayı tahrip kolaydır adeta atasözü olmuş.” Örneğe matematiksel olarak baktığımızda tahrip ile tamir arasında dört yüz kat farktan bahsedildiğini görürüz. Araştırmalar, son yıllardaki haberlerin yüzde 75’lik bir bölümünün doğrudan kaynağının sosyal medya olduğunu gösteriyor. Kalan yüzde 25’lik bölümde ise yine en çok kullanılan kaynak dolaylı olarak sosyal medya. Dolayısı ile haber alma kaynaklarımızın neredeyse tamamı sosyal medya mecralarına dönmüş görünüyor. Ne yazık ki bu mecradaki tahripler, tamirlerin çok önünde. Bu biraz da tamamlanması günler süren bir yapbozun düştüğünde bir anda dağılması gibidir. Bu sebeple sosyal medya kullanıcılarının çok dikkatli olması gerekir.
Gerçeklerin Özgül Ağırlığı
Gerçeklerin özgül ağırlığı vardır, altın gibidir. Yalanların ise özgül ağırlığı yoktur, yağ gibidir. Hep üste çıkarlar. Yalanlar şeffaf olup kolay yayılır, gerçekler ise kesif olup kolay yayılmaz. Ama kalplerde bir yer etti mi de kimse çıkaramaz. Râd Suresi’nin 17. ayetinde köpük ve cevherin anlatımı manidardır.
“Köpük Yok Olup Gider, İnsanlara Faydası Olan Cevher Kısmı İse Dipte Kalır.”
Yalanlar, abartılar köpük gibidir, eninde sonunda büyük gibi gözükse de bir damla su ile kaybolur gider. Gerçekler ise cevher gibidir. Altta kalır; ama kalıcıdır.
Günümüz dünyasında birçok insan hemen her şeyini hatta ticaretlerini bile sosyal medya üzerinden takip ediyor. Nasıl ki makam ve maddi imkânları artırma hırsı insanda varsa sosyal medyada da mekân bulma ayrı bir hırs olarak karşımıza çıkabiliyor. Nevbahar’ın Ocak 2023 sayısında Yüsra M. Arslan dijital kuralları anlatan güzel bir kapak dosyası hazırlamıştı. Sizlere öncelikle bu dosyayı tavsiye ediyorum. Dosya, dijital dünyada nezaket kuralları hakkında neler yapmamız gerektiğini etraflıca anlatıyor. Dijital dünyada güvenilirliği sağlamak içinse paylaşılan içeriğin niteliğine dikkat etmek gerekir. Bunun için şu adımları izlemenizi tavsiye ederim.
Ne, Neden, Nasıl, Nerede, Ne Zaman, Kim?
Sosyal medyada haber oluştururken, paylaşırken veya değerlendirirken 5N 1K kuralına olabildiğince dikkat etmemiz gerekir. Şayet değerlendirmelerimizde bu altı kavram yoksa o haberin kolu kanadı kırık olacaktır. Profesyonel habercilik açısından eksik olacak ve inandırıcılığını da yitirecektir.
6 Adımda Bir İçeriğin Güvenilirliğini Değerlendirin!
Kaynak ve Yazar Bilgisi:
Paylaşılan içeriği yazan kişinin kim olduğunu araştırın. Bir organizasyon ya da kurumsal bir yapı adına mı yazıyor, yoksa kişisel bir hesaptan mı yayın yapıyor? Haberi okuduğunuz ortamda yazar hakkında da bilgi var mı? İnternette diğer sitelerde hakkında bilgi var mı?
Çeşitli Kaynaklar: Tek bir kaynağa dayanmayın. Farklı kaynaklardan bilgiyi doğrulayın. Birden fazla haber sitesi veya güvenilir platformdan bilgi almak, doğru sonuçlara ulaşmanıza yardımcı olabilir.
Güncellik: Bilginin tarihini kontrol edin. Eski veya güncelliğini yitirmiş bilgiler güvenilir değildir.
Mantık ve Tutarsızlık Kontrolü: İçeriğin mantıklı olup olmadığını düşünün. Tutarsızlık veya çelişkiler içeren bilgilerden kaçının.
Bağımsız Doğrulama: İddiaları bağımsız olarak doğrulayın. Bilgiyi farklı kaynaklarda araştırarak gerçekliğini kontrol edin.
Kişisel Görüş ve Vurgu: Paylaşılan içerik kişisel bir görüşü veya vurguyu mu yansıtıyor? Objektif bilgi mi, yoksa öznel bir yorum mu?
Web Sitesi Ve Görselleri Doğrulamayı Unutmayın!
Paylaştığınız içeriğin güvenilirliğini sağlamak için web sitesi ve görsel doğrulaması da önemlidir. URL’yi kimin kaydettiğini görmek için alan adında “Whois” araması yaparak başlayın. Bilgi sağlayan sitenin, kuruluşun veya kişinin genel geçmişini anlamak için internet arşivini kontrol edin. Ayrıca sitenin otoritesini değerlendirmek için sitenin “Google PageRank” algoritmasını da kontrol edin.
Görüntünün varsayılan konumunu haritalara ve bölgedeki mevcut görüntülere göre referans alın. Çevrimiçi olarak paylaşılan görsellerin orijinalliğini doğrulamak için de ters görsel arama araçlarını kullanın. (Google Görseller, Yandex Görsel Arama, TinEye, Bing Görsel Arama vb.)
