Dr. Deva
Soru: Genetik olarak diyabete yatkın olduğum söyleniyor. Acaba stres ve düzensiz beslenme gibi faktörler genetik yatkınlığımı tetikler mi? Rumuz: Epigenetik
Cevap: Genetik, DNA’nın planlarını temsil eden bir kullanım kılavuzudur. Saç, göz rengi, boy ve bazı hastalıkların yazılımını içerir. Peki epigenetik nedir? O, genetik kılavuzun sayfalarına çizim yapan bir ressamdır. Genetik her şeyin ana unsurlarını belirler, epigenetik ise çevresel faktörlerin ve yaşam tarzının genetik ifadeyi nasıl etkileyebileceğini araştırır. Epigenetik (Επιγενετική) kelimesi Yunanca kökenli iki terimden oluşur: Επι- (epi): Bu ön ek, “üstünde” veya “yukarı” anlamına gelir. Γενετική (genetikí): Bu kelime de “genetik” anlamına gelir ve “gen” (γενώς, genos) kelimesinden türetilmiştir, ki bu da “doğum” veya “soy” anlamındadır. Birleştirildiğinde, επιγενετική (epigenetikí), “genetikten sonra” veya “genetik üstü” manasına gelir ve genetik değişikliklerin DNA dizisinde değişiklik olmadan vücudun genetik özelliklerini nasıl etkileyebileceğini ifade eder. Bir genetik bilimci size “saçınız kıvırcık olacak” diyorsa, epigenetik “ama stres yaparsanız dökülür” der. İşte genetik ve epigenetik arasındaki fark tam olarak burada başlar.
Genetik bir DNA kitabıysa, epigenetik onun kalın fosforlu kalemle çizilmiş, kenarına “Önemli!” yazılmış yerleridir. Çevre faktörleri daha embriyo döneminden itibaren genlerde değişikliklere yol açar. Genlerin aktif veya pasif hâle geçmesinin haricî sebeplerini inceleyen bilim dalı epigenetiktir. Epigenetik değişiklikler DNA’nın temel diziliminde değişime neden olmaz ama sonraki nesillere aktarılır, bu aktarım genetik kodlar gibi sabit değildir, geriye dönüşümlüdür. Epigenetik çevre, beslenme ve hastalıklar arasındaki mekanik bağı ortaya koyar. Epigenetik mekanizmalarla genler ya susturulur ya da daha aktif hâle getirilir.
Başka bir deyişle, genleriniz, dış dünyadan gelen stres, beslenme ve egzersiz gibi faktörlere tepki vererek sahne arkasında şekillenir. Genetik ve DNA, tiyatronun ana senaryosunu oluştururken, epigenetik ise bu sahnenin perde arkasındaki yönetmenidir. Karakterlerin kim olduğunu genetik belirler, ancak onların mutlu mu yoksa sinirli mi olacağını epigenetik yönlendirir.
Mesela, genetik olarak diyabete yatkınlığınız varsa, epigenetik “Bu karakter tatlı sever, ama spor yaparsa problem yaşanmaz.” diyebilir. Spor yapmazsak… İşte o zaman epigenetik sahne ışıklarını kapatır ve diyabet sahneye çıkar.
Çevre, diyet, stres…
Epigenetik, genetiğin kurallarını alır ve çevresel etkilerle yeniden yorumlar. Çevre, diyet, stres, uyku düzeni, genetik profilinizi etkileyebilir. Bu durum biraz da genlerinizi beslemenize bağlı. Genetik size iyi bir enstrüman verir, epigenetik o enstrümanın nota defterini verir ve nasıl çalacağınızı belirler. Düzenli çalışırsanız, DNA melodiniz de o kadar güzel olur.
Epigenetik, günümüzde hastalıkların tedavisinde, yaşlanmayı yavaşlatmada ve sağlıklı bir yaşam için önerilerde bulunmada kilit bir rol oynuyor. Kanser tedavisinde genlerin epigenetik olarak nasıl susturulabileceği üzerinde çalışılıyor. Ayrıca, epigenetik değişimlerin kalıtsal olabileceği yönünde güçlü kanıtlar var. Yani dedelerinizin yaşadığı stres, sizin genlerinizi etkiliyor olabilir. Atasözü olarak biliriz: Ne ekersen onu biçersin! Çocukluktaki yanlış beslenme alışkanlıkları, epigenetik olarak 30-40 yıl sonra kalpte belirti verir.
Hasılı Epigenetik kardeşim, gelecekte olmasını istemediğin şeyleri epigenetik haritana çizme… Çizmeye başlarsan çizimi durduramazsın. Aklında bulunsun! Genetik sana bilet verir, epigenetik ise bu yolculuğu ya birinci sınıf bir yolculuğa çevirir ya da kâbusa.
