Elif Aslanoğlu
Gündelik hayatın karmaşası içinde “dünya lezzetlerini acılaştıran” ölümü konuşmayı pek tercih etmeyiz. Aslında ölüm, hayattaki bütün olgularda olduğu gibi, nasıl tanımlandığına göre anlamlandırılır. Ölümü sonsuz bır ayrılık, varlığın sona ermesi, yok olup gitmek olarak görmek ile onu kısa süreli ayrılık sebebi, başka âleme geçiş kapısı, dünya yüklerinden kurtulma vesilesi olarak görmek farklıdır. Peki ya ölüm olmasaydı? Ölebilmek tercihe bağlı olsaydı? Ya da ne zaman öleceği insanoğluna önceden bildirilseydi?
Ölümsüzlük Kıskacı
Nobel ödüllü Portekizli yazar José Saramago’nun Türkçeye Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş ismiyle çevrilen As Intermitências da Morte romanı, insanı tam da bu sorular ışığında gerçeklerle yüzleştiriyor. Ölüm bir varmış bir yokmuş cümlesi, kulağa bir masal tekerlemesi gibi gelse de romanda buz gibi bir gerçek olarak öylece duruyor.
Eser, ölümün bir beldede ansızın yok olmasıyla başlar. Başta sevinçle karşılanan bir durumdur bu. Ancak ölümün yokluğuna ayak uydurmak kolay olmaz. İnsanlar, zamanla gerçeklerle yüzleşirler. Ölmediği, ölemediği ve tam olarak da yaşayamadığı için arafta kalan yaralılarla, hastalarla dolar her yer. Büyük büyük büyük dedeler artık hayattadır. İnsanların yaşamlarını sürdürmeleri için gerekli kaynaklar yavaş yavaş tükenmeye başlar. Devlet sistemi kördüğüm olur. Ölümün yokluğunun oluşturduğu kaos, insanları akla hayale gelmedik kararlar vermeye zorlar. Ölebilmeyi arzulayan insanlara ölüm fırsatı sunan “ölüm mafyası” bile oluşur. Ölümün hâlâ var olduğu topraklara gizli saklı kaçışlar başlar. Ebeveynini öldürebildiğine sevinen evlatlarla, evladı öldüğü için üzülmeyen anne babalarla dolar her yer. İnsanlığı, inançları, değerleri, vicdanı sorgulatan hâller yaşanır. Bu çaresizliği aşıp kanunsuzca yakınlarını öldürenler yakalanırlar; ancak ne yargılanır ne de hüküm giyerler.
Ya Olmasaydı
Ölüm, olan biteni dışarıdan izlemektedir. İşler iyice içinden çıkılmaz bir hâl alınca geri dönmeye karar verir; ancak bu kez, kime ne zaman öleceğini bildiren mektuplar gönderir. Bu durum başlangıçta çok güzel karşılanır. Ancak çok geçmeden tıpkı ölümün ortalıklarda olmadığı zamanlarda olduğu gibi trajik soruçlar görülmeye başlar. İnsanlar ölecekleri zamanı bildiklerinden, ölecekleri güne kadar sorumsuz, dertsiz tasasızdırlar. Bununla birlikte ölüm saati yaklaştıkça psikolojik rahatsızlıklara yakalanırlar. Hatta ölüme meydan okuma düşüncesi ile vaktinden önce ölme teşebbüsleri artar. Artık ölüm zamanının bilinmesi de ölümün yokluğu kadar düzen bozucudur. Yazar iki kurguyu da insanoğlunun gücü elde edince nasıl zalimleşeceğini ve vahşileşeceğini göstermek için ustaca kullanır. Bu ağır eleştirilerden din de payını alır. Saramago’ya göre din ve kilise, varlığını ölüm ötesi hayat ve vaatler üzerine kurmuştur. Bu ön kabulden dolayı ölümün yok oluşuyla kilise ve din adamları işe yaramaz hâle gelirler.
Nobel ödüllü yazar, son bölümde kitaba hakim olan sorgulamalardan ayrılıp bambaşka bir yola sapar. Yeni bir hikâye kurarak ölümü somutlaştırır ve insanların arasında yaşatır.
Güzel Bir Mahluk
Ölümün her hâlinden söz edilen romanda ölüm sonrası hakkında söylenen pek bir şey yoktur. Sadece son bölümde güve kelebeğinin, tırtılın ölümüyle doğan başka bir canlı oluşuna ufak bir gönderme vardır. Bu metafor okura, İslam’da ölümün “güzel bir mahluk” olarak tanımlandığını çağrıştırır. Bediüzzaman Said Nursi de tezat gibi görünen hayat-ölüm denklemini, çürüyüp yok olduğu düşünülen bitkilerin yeni bir fidana dönüşmesi örneği ile anlatır.
İnananlar için ölümün, yokluğa atılmış bir adım değil; günahlara sabredilen bu dünya imtihanının bitişi, zorunlu bir görevden terhis olduğunu iliklerinize kadar duymak isterseniz Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş’u okuyun; çünkü ölüm, bu kez size de iyi gelecek!
