Sabah namazı ya da biyolojik saat

DR. FATIMA SENA

İnsan bedeni, kendisini kâinatın ritmiyle senkronize eden muhteşem bir biyolojik saate sahiptir. Biz buna vücut saati yani ‘sirkadiyen ritm’ diyoruz. Bu duruma 24 saatlik döngü denir ve bu döngüler sadece uyku ritmimize değil, vücut sıcaklığımızın düzenlenmesine, hormon üretimimize ve sindirim sistemimizin çalışma biçimine de karar verir.

Bu ritimde, vücut dengelerimizde önemli rol oynayan hormonlarımızın, günlük saatlere uygun olarak salınımları vardır. Bu çalışma, ışığın gözden içeriye girmesi ile başlar ve ilk olarak, adeta canlılık hormonu diyebileceğimiz ‘kortizol’ salınımı olur.

Eğer biyolojik saat bozulursa…

Kortizol, 24 saat boyunca kanımızda dolaşan bir hormondur ve belli zamanlarda miktarı artar, azalır. Eğer biyolojik saat bozulacak olursa, vücudumuzdaki ikincil saat sistemi de bozulur ve en basitinden, hormonal düzensizlik, obezite, diyabet, uyku bozuklukları ve kanser gibi rahatsızlıklar ortaya çıkabilir.

Yani sağlıklı bir bünye adına sabah güneşle, gün ışığı ile uyanmak önemlidir. Sabah yüksek olan kortizol salınımının amacı da, biiznillah bizi, ağrısız, enerjik, hayatla baş etmeye yetebilen bir şekle hazırlamaktır. Bu anlamda, savunma sisteminin doğru ayarı için de sabah kortizolü şarttır.

Allah’ın (CC) garantisi altında olmak

Efendimiz (asm) “Kim sabah namazını kılarsa, Allah’ın garantisi altındadır.” (1) Yine Buhari’de geçen bir hadis-i şerifte “Sabah namazının iki rekât sünneti, dünya ve dünyadaki her şeyden daha hayırlıdır.”(2) buyuruyor. “Peygamber (sas) sabah namazının iki rekât sünnetine diğer nafile namazlardan daha fazla önem verirdi.’’ (3)

Biz Tıbb-ı Nebevî perspektifinin sadece bir penceresinden, ‘sabah namazının vakti’ üzerinden baktığımızda bile bize ulaşılmaz ufuklar çiziyor.

Sabah namazının vakti, Fecr-i sadık yani sabaha karşı doğu ufkunda, ikinci fecrin doğmasından güneşin doğuşuna kadar olan süre olarak tanımlanan vakittir. Sabah namazına kalkılması ve sabah namazının kılınmasından sonra işrak vakti dediğimiz zamana kadar yatılmaması, işrak namazının vakti girip kılınmasından sonra da dilenirse istirahat edilebileceği belirtilir. Hatta Peygamber Efendimiz (asm) şöyle buyurmuştur; “Sabahın erken saatlerinde bereket ve başarı vardır.” “Sabah namazından sonra uyumak rızka manidir.” (4).

Rızık sadece para mıdır?

Rızkı sadece para olarak düşünmek yanlış olur. En büyük rızık sağlık değil midir aslında? Kaldı ki erken kalkmanın, Allah’ın izniyle, vesile olduğu sağlıklı bir bünye ile hayatta daha başarılı olunacağı aşikâr değil midir?

Vücudumuz bunu kendi doğal saatinde etkili bir şekilde üretmeye programlanmış iken, sabah güneşin doğuşundan sonra, geç kalkılan durumlarda ve gün ışığı yerine, sahte cep ışığına bakan kimsede bu hormon ve buna bağlı salınan hormonlarin ahengi bozulur.

“O, yaratıp şekillendiren, âhenk veren ve düzene koyandır” (A’lâ suresi, 2) ayetinin hakikati, bir hüzme olarak hayatımızdadır.

‘Biyolojik saat’ dediğimiz beyindeki ana saat yapısı; biyolojik saatlerin hepsini koordine ve senkronize eden, beynin hipotalamus bölgesinde yer alan yaklaşık 20.000 sinir hücresinden oluşan bir gruptur.

Biyolojik ritmin en önemli önemli uyaranı ışıktır

Bu bölgedeki Clk ve Per2 adlı genler, sirkadiyen ritmin oluşturulmasından sorumludur ki 2017 Fizyoloji ve Tıp alanında Nobel ödülü alan çalışma, Karolinska Enstitüsü’nde bu genler üstünde yapılmıştı.

Biyolojik ritmi sıfırlayan uyaranlara ‘zeitgeber (zamanlayıcı)’ denir. Ve yeni ritimlerin başlaması için de ritim sıfırlanmalıdır. Burada ışık en önemli uyaranlardan biridir. Egzersiz, beslenme düzeni, sıcaklık, iş hayatı, jet lag da diğer uyaranlara örnek verilebilir. Ayrıca, karaciğer, pankreas, kalp, böbrek, bağırsak ve ciltte de olduğu gibi vücutta birçok yerde ikincil olarak adlandırılan biyolojik ritimler vardır. Bunlar ışık etkeninden ziyade yemek zamanlaması, ortam sıcaklığı gibi faktörler tarafından tetiklenseler de senkronizasyonu, beyindeki ışıkla çalışan ana çekirdek gerçekleştirir.

Bu ritmin ana görevlisi olan kortizol, böbrek üstü bezi hormonlarından olan ve üretildikten sonra vücudun her yerine taşınan bir steroid hormondur. Hemen hemen her hücre kortizolü tanır. Kortizol birçok farklı eylemin tetikleyicisi olabilir. Nelerdir bu etkiler dersek; Vücudun kan şekeri seviyelerini kontrol etmeyi, metabolizmayı düzenlemeyi, bir anti-enflamatuar gibi davranmayı, hafıza oluşumunu etkilemeyi, tuz ve su dengesini kontrol etmeyi, kan basıncını etkilemeyi ve fetüsün gelişimine yardımcı olmayı içerir. Birçok türde kortizol, doğumda yer alan süreçleri tetiklemekten de sorumludur.

Kortizol biyolojik bir alarm sistemi olarak da düşünülebilir. Ruh halinden, motivasyona ve hatta korkuları kontrol etmeye kadar birçok farklı görev için beynin belirli bölümleriyle birlikte çalışır. Kortizolün vücutta daha birçok hayati görevde yönetici vazifesi vardır.

Gerçek biyolojik saat güneşin, dünyanın ve ayın konumlarına ve hareketlerine bağlı olan zaman dilimleri olup, 05.00 güne hazırlanma saatidir. Bu saatte vücutta kortizol seviyesi gittikçe artmaya başlar. Buna bağlı olarak vücudu hareketli bir duruma hazırlayan hormonlar da artmaya başlar. Kortizol salgılanmasıyla organizma uyanır.

Saat 23’te uyuyup sabah ışıkla uyanmak!

Bu seyir 21.00’de sindirim organlarının günlük görevlerinin sona erişine kadar devam eder. 22.00 de melatonin hormonu salınımıyla istirahate hazırlanır, saat 23.00’de organizmanın gün boyunca aktif bir şekilde faaliyet gösteren stres hormonu kortizolu ve ona bağlı hormonların salgılamasını durdurması izler.

Biyolojik ritim 04.00’te hormon ritminin yeniden başlamasıyla tekrar devran eder. Ve doktorlarımız; yorgunum sabah enerjisiz uyanıyorum diyenlerimize de gece 23’te yatmayı, sabah ışıkla kalkmayı bu bilgilerden hareketle tavsiye ederler.

Biz, tekrar dünya-ahiret tabibimiz olan Rasulullah Efendimizin (sas) sözlerine dönelim.

“Kim sabah namazını kılarsa, Allah’ın garantisi altındadır.”

Vesselam.

1-Kütüb-i Sitte, 17/541

2-Müslim, Müsâfirîn 96

3-Buhârî, Teheccüd 27; Müslim, Müsâfirîn 94.

4.Beyhakî, el-âdâb, 1/276; Şarani, Levakıh-u’l-Envar, s. 295

5- Nöronlar arasında veya bir nöron ile başka bir tür hücre arasında iletişimi sağlayan kimyasallara denir.

6-Kütüb-i Sitte, 17/541